Παρευξείνιος Διασπορά. Οι Ελληνικές εγκαταστάσεις στις βορειοανατολικές περιοχές του Ευξείνου Πόντου

Οι Έλληνες της Μαριούπολης -όπως και όλοι οι ομογενείς που  κατοικούσαν στα βορειοανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου- είναι μια από τις λιγότερο μελετημένες ομάδες των Ελλήνων της Διασποράς από την ελληνική ιστοριογραφία. Το γεγονός αυτό, προκαλεί εύλογες απορίες και θέτει ερωτήματα, τα οποία η ιστορική επιστήμη θα πρέπει να απαντήσει. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, οι αναφορές στο συγκεκριμένο τμήμα της ελληνικής διασποράς, ήταν περιορισμένες…

Η μελέτη αυτή, παράλληλα με άλλες ερευνητικές απόπειρες, έχει ως στόχο τη διερεύνηση αυτών ακριβώς των “λευκών σελίδων”. Αναζητά τα ιστορικά δεδομένα που αποτελούν τη βάση για τη μελέτη των ελληνικών κοινοτήτων στα βορειοανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου, δηλαδή στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Προσπαθεί να εντοπίσει τις αιτίες δημιουργίας τους, τις εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις, τις επιπτώσεις που είχαν πάνω τους οι μεγάλες ανακατατάξεις, τόσο στη Ρωσική όσο και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στο πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα, τη σχέση τους με το ποντιακό κίνημα που στόχευε στη δημιουργία δεύτερου ελληνικού κράτους, τις ιδεολογικές αναζητήσεις, εθνιστικές και σοσιαλιστικές, την επισήμανση των φανερών και των υπόγειων σχέσεων που τις συνέδεσαν με τα δρώμενα στην Ελλάδα, τις μορφές συμμετοχής τους στην προσπάθεια πραγμάτωσης του αιτήματος για εθνική ολοκλήρωση και τις αποκλίσεις τους από τις κυρίαρχες επιλογές των ελλαδικών ηγεσιών. Παράλληλα, εξετάζει την προσπάθεια επιβίωσής τους στη σοβιετική περίοδο μέσω της ένταξης της ηγετικής τους ομάδας στο ιδεολογικό σύστημα του μπολσεβικισμού, καταγράφει τις πολιτιστικές τους επιτυχίες, την έντυπη παραγωγή τους και διερευνά τα πολιτικά τους αιτήματα. Παρουσιάζει τις σταλινικές διώξεις που ακολούθησαν, την αναγέννηση με την περεστρόικα, την επανεμφάνιση του ελληνικού κινήματος και τέλος τον κατακερματισμό της ελληνικής διασποράς στα κράτη που αντικατέστησαν την ενιαία Σοβιετική Ένωση. Μελετά επίσης τις ιδεολογικές τάσεις που χαρακτήρισαν τις ελληνικές κοινότητες κατά τη σοβιετική τους διαδρομή, τους προβληματισμούς τους για το γλωσσικό ζήτημα, την ταυτότητά τους, τις συγκρούσεις τους με την εξουσία, την προσπάθεια μετακίνησης προς την Ελλάδα, καθώς και τη στάση του ελληνικού κράτους. Στην παρακολούθηση αυτής της πολυσύνθετης διαδρομής αναδείχθηκε το αποφασιστικό στοιχείο που καθόρισε την πορεία και τη μοίρα του ελληνικού πληθυσμού: η ανυπαρξία εδαφικού χώρου αναφοράς στα ευξεινοποντιακά παράλια. Ενός στοιχείου και ενός αιτήματος, που επανέρχεται σταθερά σε όλες τις φάσεις της ιστορίας του.